مطلبی در وبلاگ کوثرانه درباره تفاوت جذابیت و زیبایی و ارتباط آن دو با حجاب دیدم که مورد توجه برخی دوستان نیز واقع شده بود. برخی از این دوستان (+) نیز با عباراتی تند، اکثر«علمای بلاد» را محکوم کرده بودند که نمی توانند بین سه مقوله س. ک. 30 پوشی، پوشش اروتیک و پوشش جذاب و زیبا تمییز قائل شوند. این فرمایش، بنده را واداشت که توضیحاتی چند، در خصوص پست مذکور بیان کنم:

هرچند کلیت فرمایش نویسنده صحیح است، ولی به نظر می رسد نمی توان به کلیتی که ایشان معتقدند، این دو مقوله را از هم تفکیک کرد و تأیید و ردّ فرمایش ایشان نیازمند تتبع بیشتری است. در این خصوص توجه به چند نکته حائز اهمیت است:

1. زیبایی به معنای «جمال» با زیبایی به معنای «زینت» فرق می کند. زیبا بودن (جمال) به خودی خود حکمی ندارد. ولی زیباسازی دارای احکامی است. مثلا تزیین برای نامحرم یا به گونه ای که جلو چشم نامحرم باشد اشکال دارد. یا تزیین برای شوهر مستحب است.

2. قرآن کریم در مقام بیان حکم حجاب، از عبارت «ولایبدین زینتهنّ»(1) استفاده کرده است که مقصود از آن یا خود زینت (مثل انگشتر، دستبند و... ) است و یا موضع زینت(یعنی جایی از بدن که معمولا به آن زینت می بندند.) فقها در تبیین حکم و محدوده حجاب، از هر دو معنای مذکور استفاده کرده اند.(2)

3. عنوان «ایجاد جذابیت» که از عباراتی مثل «ولا تخضعن بالقول» و «ولاتبرجن»(3) و امثال اینها استفاده می شود با عنوان «تزیین» متفاوت است و هر کدام حکم خود را دارد. در واقع ما دو حکم مرتبط به دو موضوع داریم. یکی کنش و منش به گونه ای که جذابیت برای نامحرم ایجاد کند و دیگری زیباسازی بدن برای نامحرم یا در مقابل او. عنوان نخست قطعا حرام است. عنوان دوم نیز با توجه به معنای واژه «زینت» به همان تفصیل، حرام است.

4. از نظر اسلام، ژنده پوشی و نامرتب بودن شایسته‌ی مؤمن نیست. (4) در مقابل، اسلام به آراستگی و پیراستگی توصیه و بدان تأکید کرده است. (5).
5. این که پوشیدن لباس شیک، تمیز و مرتب، به مُد، با رنگهای شاد و امثال اینها مصداق «زینت» است یا «آراستگی» جای تأمل دارد. زیرا این گونه امور، بیش از آنکه شرعی باشند، عرفی هستند و به اصطلاح فقهی فهم حکم آنها از مقوله‌ی تطبیق مصداق خارجی بر عنوان است که به عهده مکلّف است نه مجتهد. هرچند مجتهد نیز در بیان قواعد و تبیین حکم عناوین کلی گاه ناچار به مثال آوری یا دست درازی به مصادیق خارجی است. بخصوص در مواردی که مصادیق مبهم و ناشفاف و صدق آنها بر کلیات در خود عرف نیز نامعلوم و اختلافی باشد. (6)

6. واژه «زیبایی» که در فارسی به کار می بریم، عنوانی است عامّ که در عربی شامل هر دو عنوان «جمال» و «زینت» می شود و از طرفی دیگر، شیک پوشی، آراستگی و پیراستگی را نیز در بر می گیرد.
7. با ملاحظه طبع انسان، هر زیبایی، ملازم با جذابیت است. انسان از آن رو که کمال طلب است، شیفته‌ و جذب هر چیز زیبایی می شود و این قهری و حتی گاهی خارج از اراده اوست. هیچ انسان سلیم النفسی نیست که با دیدن یک گل زیبا یا یک چهره زیبا مجذوب نشود یا احساس مسرّت درونی نکند.

8. آنچه از نظر اسلام حرام است، ظاهر کردن زینت برای نامحرم است نه به همراه داشتن زینت. حکم قرآن کریم «ولایبدین زینتهنّ» است نه «ولایتزیّنّ بزینةٍ».
9. این که یک نوع لباس و آرایش خاص، مصداق تزیین، تبرّج و عناوین مشابه است یا خیر، در عرف ها و فرهنگ های مختلف، فرق می کند. چه بسا پوشیدن چادر یا مانتو با رنگی خاصّ یا پوشیدن یک نوع لباس خاصّ در منطقه ای مصداق جذابیت و چشم نما شدن و زینت باشد، ولی در عرف منطقه ی دیگر، چنین نباشد. حتی پوشیدن چادر سیاه نیز، ممکن است در مناطقی از جهان، باعث چشم نما شدن یا ایجاد جذابیت شود. از این رو، وظیفه‌ی مکلّف است که عرف آن منطقه را لحاظ کند و ببیند که عناوین فقهی مذکور بر لباسی که می خواهد انتخاب کند صدق می کنند یا خیر.

خلاصه این که:
با لحاظ نکات فوق، هم کلّیتی که خواهرمان در وبلاگشان بیان کردند محلّ تأمل و خدشه است و هم حکمی که برخی دوستان به اکثر فقهای بلاد کردند ناصحیح است. بخصوص که فقها، در مرحله‌ی واژه شناسی و کار لغوی که یکی از مراحل ابتدایی تحقیق اجتهادی است، به این امور با دقّت و حساسیت فوق العاده توجه می کنند.



---------------------------------
1. سوره نور، آیه 31.
2. ر.ک: موسوعة الامام الخوئی ره، ج32، ص40.
3. سوره احزاب، آیه32.
4. ..
5. ..
6. از این باب است حکم آیت الله مکارم به حرمت سیگار کشیدن و فتاوایی از این دست.